در هزاره سوم، «فناوری اطلاعات» (IT) به عنوان عمدهترین محور تحول و توسعه در جهان منظور شده است و دستاوردهای ناشی از آن، آنچنان با زندگی مردم عجین گردیده که رویگردانی از آن، اختلالی عظیم در جامعه و رفاه و آسایش مردم به وجود میآورد. برای مثال، رایانهای شدن بسیاری از امور جاری مردم، انجام بسیاری از کارهای روزمره بانکی با استفاده از اینترنت و شبکههای ارتباطی در منزل و خانهها، آموزش الکترونیکی و مجازی و عدم نیاز به حضور در کلاسهای درس، توسعه و ترویج تجارت الکترونیکی از نتایج و دستاوردهای فناوری اطلاعات است. عواملی که هرچند در مراحل اولیه رشد و تکامل قرار دارند اما در همین حد نیز در رفاه و آسایش انسان نقش بسیار مهمی دارند. ضمناً فناوری اطلاعات (انگلیسی: Information Technology یا IT)، همچنانکه بهوسیله «انجمن فناوری اطلاعات آمریکا (ITAA)» تعریف شده است، «به مطالعه، طراحی، توسعه، پیادهسازی، پشتیبانی یا مدیریت سیستمهای اطلاعاتی مبتنی بر رایانه، خصوصا برنامههای نرمافزاری و سختافزار رایانه میپردازد». به طور کوتاه، فناوری اطلاعات با مسائلی مانند استفاده از رایانههای الکترونیکی و نرمافزار سروکار دارد تا تبدیل، ذخیره، حفاظت، پردازش، انتقال و بازیابی اطلاعات به شکلی مطمئن و امن انجام پذیرد. اخیرا تغییر اندکی در این عبارت داده میشود تا این اصطلاح به طور روشن دایره ارتباطات الکترونیک را نیز شامل گردد. بنابراین عدهای بیشتر مایلند تا عبارت «فناوری اطلاعات و ارتباطات» (Information and Communications Technology) یا به اختصار (ICT) را بکار برند.
از همین رو امروزه تمامی کشورها در زمینه فناوری اطلاعات و عمومیت بخشیدن به آن در جامعه تلاشی پیگیر دارند. در ایران نیز برای تربیت نیروی متخصص و کارآمد در این زمینه و حرکت سریع در این عرصه، رشته «مهندسی فناوری اطلاعات» در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی ارائه میشود و در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشجو میپذیرد.
بیشتر کشورها دانش «فناوری اطلاعات» در دانشگاهها با عنوان رشته «فناوری اطلاعات» (Information Technology) شناخته می شود، در حالیکه در ایران بر اساس تصمیم سازمان آموزش عالی کشور عنوان «مهندسی فناوری اطلاعات» برای این رشته بکار برده میشود و رشتهای با عنوان فقط «فناوری اطلاعات» وجود ندارد. همچنین رشته? میانرشته دیگری با عنوان رشته «مدیریت فناوری اطلاعات» در دانشگاههای ایران و دیگر کشورها وجود دارد که از ترکیب دو رشته «مدیریت» و «فناوری اطلاعات» به وجود آمده است. رشته مهندسی فناوری اطلاعات به چگونگی سازماندهی و ساماندهی دادهها میپردازد و رشته مدیریت فناوری اطلاعات به چگونگی تدوین سیستم و استفاده از دادهها میپردازد. اخیراً نیز رشته ای تحت عنوان مهندسی فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در ایران ایجاد شده که در واقع از چند سال پیش در دانشگاههای دنیاتدرس شده و علاوه بر مباحث سازماندهی و مدیریت داده ها به مباحث ارتباطی و تکنولوژیهای جدید ارتباطی از قبیل NGN و غیره در این رابطه میپردازد. گرایشهای رشته مهندسی فناوری اطلاعات در دانشگاههای ایران به شرح زیر اند:
از جمله کاربردهای فناوری اطلاعات میتوان استفاده بهینه از اطلاعات برای کاربردهای مختلف دانست، یعنی متخصص این رشته باید بتواند اطلاعات را جمعآوری، دستهبندی و پردازش کرده و به موقع از آن استفاده نماید. از همین رو کارشناس این رشته باید مبانی رایانه را بداند. به عبارت دیگر هستـه اصلی این رشته همان هسته اصلی مهندسی رایانه است، ولی چون یکی از توانمندیهای اصلی کارشناسی این رشته بهرهوری به موقع و صحیح از اطلاعات است، دانشجو باید دارای اطلاعات جنبی در زمینههای مختلف باشد. برای مثال، فردی که میخواهد از این فناوری در تجارت الکترونیکی استفاده کند باید مدیریت بداند یا فردی که میخواهد از آن در آموزش از راه دور بهره ببرد، باید با روشهای آموزش آشنا باشد.
درسهای کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات
برنامه آموزش کارشناسی رشته فناوری اطلاعات به شرح زیر آمده است:
دروس پایه
برای دانشجویانی که مدرک کارشناسی آنها غیر از یکی از گرایشهای مهندسی رایانه باشد گذراندن حداکثر ? واحد از دروس پیشنیاز زیر ضروری است:
دروس اصلی پایه یا دانش زیر بنائی - (? واحد)
دروس اصلی تخصصی یا دانش عملیات تخصصی - (? واحد)
برای گرایشهای سیستمهای فناوری اطلاعات (Information Technology Systems - ITS)
برای گرایشهای فناوری اطلاعات و ارتباطات (Information & Communication - ICT)
دروس اختیاری یا دانش یک حوزه تخصصی - (? واحد)
سمینار و روش تحقیق در فناوری اطلاعات - (? واحد)
پروژه کارشناسی ارشد - (? واحد)
اطّلاعات را به صورتهای گوناگون تعریف کردهاند، و بسته به اینکه در چه زمینهای قرار داریم سوال «اطلاعات چیست؟» جوابهای متعدّدی را دریافت نمودهاست. از منظر فلسفه، اطّلاعات پدیدهایست چندشکلی (polymorphic) و مفهومیست چندمعنایی (polysemantic)، و بنابراین، میتواند به صورتهای چندگانه تعریف و تبیین شود. انتخاب گونه? تعریف به تراز تجرید (abstraction) انتخاب گردیده و نیز به مجموعه? شرایط مورد نظر بستگی خواهد داشت (مفاهیم معنائی اطّلاعات در زیر).
اطّلاعات مجموعهای از آگاهیهاست، که مبنای اکتشاف و تولید دانش قرار میگیرد. واژههای دادهها و اطّلاعات ممکن است به جای هم به کار رود، ولی، از پردازش و پرورش دادههای خام و پردازش نشدهاست که اطّلاعات بوجود میآید.
فنّاوری شیوه و شگرد ساخت و کاربرد ابزار، دستگاهها، مادهها و فرایندهایی است که گره گشای دشواریهای انسان است. فنّاوری یک فعالیت انسانی است و از همین رو، هم از دانش و هم از مهندسی دیرینه تر است.
بر این پایه واژه فنّاوری اغلب به نوآوریها و نوابزارهایی اشاره دارد که از اصول و فرایندهای تازه یافته? دانشی بهره میگیرند. از این رو مقوله? فناوری ممکن است در بدو مواجهه عجیب و محیر العقول جلوه کند. لیکن چنین نیست. حتی نوآوریهای بسیار کهن مانند چرخ هم نمونههایی از فنّاوری بوده و بشمار میروند. از مصداقها فناوری نزد قدما فوت کوزهگری بودهاست. فناوری همان تسلط و تبحر انجام کار است ، فناوری توانایی انجام کار در تمامی سطوح و زمینهها است . یعنی طراحی ، ساخت ، استفاده ، تعمیر و نگهداری و تحقیق و توسعه و غیره میباشد. امروزه بسیاری از فنّاوریها در نتیجه پژوهش بدست میآیند و پژوهشگاههای فناوری زیادی در سراسر جهان بر پا شدهاست.تکنولوژی به معنای اصلی حداکثر استفاده از کمترین امکانات موجود میباشد. فناوری یعنی تکنولوژی، که از دو لغت یونانی techne و logia تشکیل شده است که اولی به معنی هنر و دومی به معنی علم و دانش است. تکنولوژی یا فناوری به معنای کاربرد منظم معلومات علمی و دیگر آگاهی های نظام یافته برای انجام وظایف عملی است. به بیان ساده تر، تکنولوژی کاربرد عملی دانش و ابزاری برای کمک به تلاش انسان است و تأثیر بسزایی بر توسعه جوامع بشری دارد.
فناوری اطلاعات (به انگلیسی: Information Technology یا IT)،
همچنانکه بهوسیله «انجمن فناوری اطلاعات آمریکا (ITAA)» تعریف شده است، «به مطالعه، طراحی، توسعه، پیادهسازی، پشتیبانی یا مدیریت سیستمهای اطلاعاتی مبتنی بر رایانه، خصوصا برنامههای نرمافزاری و سختافزار رایانه میپردازد». به طور کوتاه، فناوری اطلاعات با مسائلی مانند استفاده از رایانههای الکترونیکی و نرمافزار سروکار دارد تا تبدیل، ذخیره، حفاظت، پردازش، انتقال و بازیابی اطلاعات به شکلی مطمئن و امن انجام پذیرد. اخیرا تغییر اندکی در این عبارت داده میشود تا این اصطلاح به طور روشن دایره ارتباطات الکترونیک را نیز شامل گردد. بنابراین عدهای بیشتر مایلند تا عبارت «فناوری اطلاعات و ارتباطات» (Information and Communications Technology) یا به اختصار (ICT) را بکار برند.
تعریف
فناوری اطلاعات بسیار از علم رایانه وسیعتر (و مبهم تر) است. این اصطلاح در دهه ???? جایگزین اصطلاحات پردازش دادهها و سیستمهای اطلاعات مدیریت شد که در دهههای ???? و ??60 بسیار رایج بودند. فناوری اطلاعات معمولاً به تولید و پردازش و نگهداری و توزیع اطلاعات در موسسات بزرگ اشاره دارد.
دانش فناوری اطلاعات و رایانه با هم فرق میکنند، البته در موارد زیادی با هم اشتراک دارند. اگر علم رایانه را مشابه مهندسی مکانیک بگیریم، فناوری اطلاعات مشابه صنعت حمل و نقل است. در صنعت حمل و نقل، خودرو و راهآهن و هواپیما و کشتی داریم. همه اینها را مهندسان مکانیک طرح میکنند. در عین حال در صنعت حمل و نقل مسائل مربوط به مدیریت ناوگان و مدیریت ترافیک و تعیین استراتژی حمل و نقل در سطح شرکت و شهر و کشور مطرح است که ربط مستقیمی به مهندسی مکانیک ندارد اما بی شک فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) مهمترین مقوله در این ضمینه است.
عناصر اصلی
فناوری اطلاعات متشکل از چهار عنصر اصلی «اساس» (انسان، سازوکار، ابزار، ساختار) است، به طوری که در این فناوری، اطلاعات از طریق زنجیره ارزشی که از بهم پیوستن این عناصر ایجاد میشود جریان یافته و پیوسته تعالی و تکامل سازمان را فراراه خود قرار میدهد:
طرح جامع فناوری اطلاعات (Information Technology Master Plan):
طرح جامع فناوری اطلاعات (ITMP) در یک سازمان، راهبردی است که چگونگی شکلگیری، استقرار و توسعه فناوری اطلاعات در آن سازمان را تبیین می کند.
0زمینه های فناوری اطلاعات
امروزه معنای اصطلاح «فناوری اطلاعات» بسیار وسیع شدهاست و بسیاری از جنبههای محاسباتی و فناوری را دربر میگیرد و نسبت به قبل شناخت این اصطلاح آسانتر شده است. چتر فناوری اطلاعات تقریباً بزرگ است و بسیاری از زمینهها را پوشش میدهد. متخصصین فناوری اطلاعات وظایف متنوعی دارد، از نصب برنامههای کاربردی تا طراحی شبکههای پیچیده رایانهای و پایگاه دادههای اطلاعاتی. چندی از زمینههای فعالیت متخصصین فناوری اطلاعات میتواند موارد زیر باشند:
فناوری اطلاعات در دانشگاههای ایران
در بیشتر کشورها این دانش در دانشگاهها با عنوان رشته «فناوری اطلاعات» (Information Technology) شناخته میشود، در حالیکه در ایران بر اساس تصمیم سازمان آموزش عالی کشور عنوان «مهندسی فناوری اطلاعات» برای این رشته بکار برده میشود و رشتهای با عنوان فقط «فناوری اطلاعات» وجود ندارد .همچنین میانرشتهای دیگری با عنوان رشته «مدیریت فناوری اطلاعات» در دانشگاههای ایران و دیگر کشورها وجود دارد که از ترکیب دو رشته «مدیریت» و «فناوری اطلاعات» به وجود آمدهاست. رشته مهندسی فناوری اطلاعات به چگونگی سازماندهی و ساماندهی دادهها میپردازد و رشته مدیریت فناوری اطلاعات به چگونگی تدوین سیستم و استفاده از دادهها میپردازد. هرکدام از این رشتهها دارای گرایشهای ویژه خود هستند که در دانشگاههای ایران به شرح زیر اند:
گرایشهای رشته مهندسی فناوری اطلاعات:
گرایشهای رشته مدیریت فناوری اطلاعات: